Bijnamen in Huissen (Mededelingen, jaargang 42, 2017, nr. 5)
Nat en Dreug
Joop Brons
Huissen kende in het verleden vele tientallen bijnamen. Niet zelden werden ze ervaren als scheldnamen, maar doorgaans was de bedoeling van zo'n titel duidelijk te maken wie je nou precies bedoelde. De meeste van die namen bestaan alleen nog in de herinnering, zoals 't Pôsje. Maar nog steeds blijken bijnamen nodig, zoals bij Henk Eerden en Henk Eerden.
't Pösje was de door iedereen gebruikte bijnaam van Toon Kemperman. Toon van 't Pösje was fietsenmaker, die zijn bedrijf begon in het pand waar tot voor kort Blokker zat. Later verhuisde hij naar de Duisterestraat. De oorsprong van de naam schijnt te liggen in de witte paal (pösje of pöske in het Huissens), die in het weggetje naast zijn zaak stond. 
Het weggetje heet tegenwoordig Achter de Gracht. Met de verhuizing naar de Duisterestraat nam Toon ook zijn bijnaam mee, zij het zonder de bewuste paal. Honderd procent zeker is die herkomst niet. Een eigenschap van dit soort benamingen is namelijk dat ze nooit zijn geregistreerd. Hooguit in een dichtwerk dat decennia geleden veelvuldig werd voorgedragen tijdens bruiloften en partjen.
Hier volgen nog eens vier strofen uit dat veertig coupletten tellende rijmelarijtje:
De lepert, petje en de fiemel
de broajert, gompes en de hiemel
het düveltje en bonensoep
dit was voorwaar een mooie troep.
En in Huissen bij de pomp
daar zag ik moesje en de klont
het knoesje, de slobber en de grins
de keizer, de koning en de prins
De schone, de bonte en de tuf
die stapten in Huissen op de bus
het pösje, de slijmert en 't klokhüs
die gingen niet mee, maar bleven thüs.
En op de weg die gaat naar 't veer
daar liep de kikkertn en de heer
en rockefeller en de gek
de spekkist met zijn dikke nek.
Terug naar de 'moderne' bijnamen. Huissen telt minstens twee mannen die naar de naam Henk Eerden luisteren. En omdat ze beiden op het Binnenveld wonen is er in het recente verleden de nodige spraakverwarring ontstaan. Vooral omdat de twee regelmatig aan de weg timmeren. Dus werd naar een oplossing gezocht. De schoonvader van een van beide Henken heette Janssen. Een naam die in Nederland veel en in Huissen heel veel voorkomt. Daarom werd deze Jansen aangeduid als Janssen Dreugstal. Een bijnaam die hij te danken had aan de droogschuur voor tabaksbladeren bij zijn woning op het Zand. Dus werd de ene Henk Eerden 'de Dreuge' en de andere Henk Eerden 'de Natte' omdat deze bij Rijkswaterstaat werkt. Zo functioneel kan een bijnaam nog steeds zijn.
Bijnamen in Huissen deel 6 (Mededelingen, jaargang 42, 2017, nr. 4)
Verver, Schink en Olifant
Joop Brons
Uit het veertig strofen tellende gedicht over bijnamen in Huissen volgen hier opnieuw vier coupletten. De meeste van de namen die worden genoemd zijn in de vergetelheid geraakt. Het gedicht bewijst vooral dat er in het Huissen van honderd jaar geleden heel veel bijnamen werden gebruikt. Daarvan zijn er nog maar enkele in gebruik. De herkomst van de meeste is nauwelijks te achterhalen.
Het hele stel vertrok subiet
en kwam voorbij de Rooie Piet
en potverdorie wat verderop
daar wachtte hen het Nekske op.
De Eierraper en de Hes
de Olieslager en Dekles
en Majje Klits en ook de Huut
die zag ik net want het lof was üt.
En op de Dam daar liep de Stomerd
de Kouwesigaar en ook de Slomerd
en Hent van Det en Hartevrouw
die waren geloof ik in de rouw.
De Iezere, de Houtere en de Flip
de Neut, de Angel en de Lip
en Boereke Bouwman en de Meneur
die liep er een eindje veur.
In deze aflevering opnieuw aandacht voor drie namen. De eerste is Tinus de Verver (Tinus Hendriks 1882-1971). Een bijnaam die ontleend is aan zijn beroep: schilder. Een bijzonderheid is dat zijn zonen ook weer in het schildersvak terechtkwamen. Zij werden echter geen Verver meer genoemd, maar zij heetten naar hun vader: Thijs van Tinus en Toon van Tinus. En ook hun zonen zijn weer met verfpot en schilderskwast aan de slag geweest. Tinus en zijn zonen Toon en Thijs (allen woonachtig aan de Langestraat) hebben bovendien alle drie hun sporen verdiend bij de gilden in Huissen.
De Schink is ook een naam die nog lang heeft voortgeleefd in Huissen. De naam behoort bij de familie Berns, die eveneens aan de Langestraat woonde. De naam is volgens de verhalen ontstaan omdat aan de broekspijp van Willem Berns een opmerkelijk stuk verstelwerk was verricht ter hoogte van de ‘schenkel’, het onderbeen. Na de oorlog was Willem Berns een van degenen die het puin uit Huissen verwijderden met behulp van paard en wagen. Frappant is dat oudere Huissenaren zich zelfs de naam van het paard nog herinneren: Laban. Ook zijn zoon, die de bijnaam De Schink erfde, is in de transportwereld terecht gekomen.
Je hoeft geen flaporen te hebben om de Olifant genoemd te worden. Het is een voorbeeld van een bijnaam waarvan je je afvraagt hoe die is ontstaan. De naam hoort bij de familie Roelofs, afkomstig uit de Driegaardsestraat, De benaming komt door de woning waar de familie woonde. De woning heeft een typische vorm. Aan de voorkant hoog en dan naar achter aflopend, waardoor ze lijkt op een olifant. En voor wie het niet wil geloven: het huis staat nog steeds aan de Driegaardsestraat, zij het wat achteraf.
Willem Berns, samen met zijn paard Laban gefotografeerd in 1948 bij het opruimen van het oorlogspuin bij de kerk.
Tinus Hendriks (Tinus de Verver) met flink wat reclame voor zijn zaak.
Bijnamen in Huissen deel 5 (Mededelingen, jaargang 42, 2017, nr. 3)
De Foef, Reintje en de Buul
Door Joop Brons
De Drol die dacht daor stao’k alleen
maar zie, daor kumt Jan Allebeen
ze gingen samen welgemoed
naar Hent van Vadje en de Hoedt.
Ze hadden *t over de Prul en *t Rad
de Lodder, de Püs, de Neus en de Pad
de Nurel, de Moks, de Pop en de Kriel
en kwamen eindelijk voorbij Jan stiel.
De Kattenslager en Jan Doek
die kwamen bij *t Zoentje om de hoek
daar bleven zij nog even staan
want de Heilige Dorus kwam daaraan.
En raad eens wie er bij hun was?
de Appelkreus en Vaz-di-as
de Poeperd, de Waggel en de Bük
die kwamen net bij de Mop üt.
Het zijn opnieuw vier coupletten uit het bijnamengedicht dat niet minder dan veertig strofen kent. Vele tientallen bijnamen passeren de revue in deze rijmelarij die vroeger veel succes oogstte op bruiloften en partijen. Veel van die bijnamen zijn verdwenen, maar enkele worden nog steeds gebruikt. In sommige gevallen bestaat de naam nog wel, maar is de ‘rechtmatige’ eigenaar al lang en breed overleden. In deze vijfde aflevering drie namen uit de horecawereld.
Hij is al meer dan 32 jaar geleden niet meer onder ons, maar de bijnaam van Eef Jeurissen (1930-1985) leeft nog volop: de Foef. Heel Huissen herinnert zich de friettent van Eef op de Markt, zo blijkt uit de talloze reacties die telkens volgen bij een publicatie over zijn kraam op de facebookpagina van Huusses Erfgoed. Hij was lid van de raad van elf van De Foekepot, de eerste carnavalsvereniging in Huissen en een enthousiast voetballiefhebber. Over de herkomst van zijn bijnaam, die exclusief voor hem was, gaan meer verhalen rond. Het meest waarschijnlijk is dat de Foef is terug te voeren op het taalgebruik van Eef. Hij stotterde nogal. Als hij z’n clientèle wilde uitleggen dat hij nog naar RKHVV moest, dan zei hij: ik ga vanmiddag naar ’t voe-voe-voetballen. Een bijnaam was geboren.
Nog een bijnaam die bij de ouderen nog leeft en die is terug te voeren op iemand die al lang geleden is overleden: Reintje. Generaties Huissenaren noemden de Gouden Engel Reintje, naar de kroegbazin Reinira Martens (1882-1967). Ze was getrouwd met Albertus Derksen. Uit dat huwelijk werd Wim (Derksen) geboren en daar begint opnieuw een punt van verwarring. Hij volgde zijn moeder op in de Gouden Engel. Heel Huissen noemde hem Wim van Rein. Die naam was zelfs zo hardnekkig dat menigeen veronderstelde dat dit zijn echte achternaam was.
De laatste bijnaam in dit nummer is de Buul. De waarschijnlijke herkomst hiervan is niet moeilijk te achterhalen. Zijn kleinzoon, Henny W.J. Derksen, schreef een lezenswaardig ‘Buuletin’ over zijn opa Wim Roelofs (1850-1927) die uitbater was van café Vogelenzang. De kroeg bevond zich aan de Bloemerstraat (tegenwoordig Vicariestraat). Roelofs was een man die niet wars was van een beetje branie, hetgeen hem de naam Buul (afgeleid van windbuil) opleverde. Via een dochter is de bijnaam uiteindelijk terecht gekomen bij de familie Lentjes, met name bij Wim de Buul. Over Willem Roelofs heeft Henny Derksen aardige anekdotes weten te vinden. Roelofs kon al vroeg goed lezen en schrijven. Hij maakte zich zelfs het Duits eigen. Om die reden werd zijn hulp vaak ingeroepen bij het schrijven en vertalen van liefdesbrieven van Huissense Duitslandgangers. Als hij er genoeg van kreeg, schrok hij er niet voor terug om schriftelijk een einde te maken aan de verkering, zonder de afzender ervan in kennis te stellen. De laatste kwam dan na verloop van tijd bij Willem Roelofs met de opmerking: Zeg, Buul… Wat zou dat toch zien? D’r köm helemaol gin brief mèr….”
Bijnamen in Huissen deel 4 (Mededelingen, jaargang 42, 2017, nr. 2)
De P’s van RKHVV
Door Joop Brons
Deze vierde aflevering van bijnamen laat andermaal zien dat er in Huissen een overvloed aan alternatieve namen bestaat. Bij RKHVV lijkt het er zelfs op dat ze er een sport van maakten. In één elftal waren er eind jaren veertig maar liefst vijf P’s actief: Pahu, Petje, Polka, Punis en Peli. De eerste drie lijken op één persoon betrekking te hebben gehad: niemand heeft de bijnaam geërfd.
Toch leeft de naam Pahu nog voort in het jaarlijkse toernooi van RKHVV, dat vorig jaar voor de veertigste keer werd gehouden. De eigenaar van de bijnaam is Wim Kersten die zich jarenlang verdienstelijk maakte voor de vereniging. Hij zorgde vooral voor de begeleiding van de lagere teams, zowel in als buiten het voetbalveld. De naam is ontstaan toen hij zijn zevende kind kreeg en teamgenoten hem op het hart drukten dat het zo wel mooi was: Pa Hu. Het verhaal wordt bevestigd door zijn zoon Geert en nog eens beschreven in het boek Wandelend door de kom van Huissen, Hans Hoen, Hans Wienk en Hans Maters.
De naam Petje werd gedragen door Wim Bierman, in letterlijke en figuurlijke zin. Een onafscheidelijke pet moet hem deze titel hebben bezorgd. Ook Polka (Bart Kersten) dankte zijn bijnaam aan zijn hoofdtooi. Hij had een wat langere haardracht die hij met een band op de plaats hield. In Huissen wordt de term polka gebruikt voor een bijzondere haardracht. (Wa’ hè’ gej now vur ’n polka). Waar de naam Punis van is afgeleid is me nog niet duidelijk.
Peli is daarentegen zonneklaar. Herman Pelkman was de eigenaar van die naam, die wat lekkerder bekte dan Pelkman. De naam herleeft dit jaar bij de carnavalsafdeling van RKHVV waar kleinzoon Wilfred Pelkman als prins Peli d’n Erste de scepter zwaaide over de Blauwe Straolers. In het elftal waarin hij speelt wordt hij echter De Peel genoemd. De Pelkmannen zijn niet voor één naam te vangen. Uit het boekje Willem Roelofs van Henny Derksen blijkt dat de hele familie Pelkman ook als De Mechel wordt betiteld. Maar in feite is dit de naam van een van de ‘voormoeders’, Mechteld, die getrouwd was met een Pelkman. En daarmee zijn we er nog niet. Zo is ook de naam Smalspoor van toepassing op deze familienaam. Het ontstaan van die bijnaam zou zijn ontstaan omdat een kleermaker met de naam Pelkman ooit de broekspijpen erg nauw maakte om op die manier stof uit te sparen. Maar zo’n naam kan natuurlijk ook door een jaloerse collega (lees: concurrent) in de wereld zijn gebracht.
Bijnamen in Huissen deel 3 (Mededelingen, jaargang 42, 2017, nr. 1)
Door Joop Brons
Bijnamen worden gebruikt om onderscheid te maken tussen dezelfde familienamen. Het is dan ook verkeerd om te spreken van scheldnamen. Maar soms is zo’n bijnaam wel degelijk afgeleid van een minder vriendelijke benaming. Niemand weet meer wat de aanleiding was, maar zelfs de huidige generaties worden er nog naar genoemd. Drie voorbeelden van dit soort Huissense bijnamen.
Heel bekend is Lasje, een naam die nog steeds wordt gebruikt voor de familie Van Onna. Er zijn meerdere verhalen over de herkomst in omloop. Een verwijst naar het feit dat Jan van Onna zich als dirigent van de Bietenrooiers Lasjo Toscanini noemde. Los van het feit dat zijn beroemde voorbeeld Arturo Toscanini heette, kan dat niet de uitleg zijn. Zijn vader werd namelijk ook al Lasje genoemd. De zoon van Jan, Mart van Onna, noemt als andere suggestie de Angerense jeugd van zijn vader. “In Angeren moest hij regelmatig op koeien passen. Bij gebrek aan goede hekken moesten ze met touwen (lasso’s) achter de koeien aan huuje’.” Ook hiervoor geldt dat het verhaal mooi, maar onwaarschijnlijk is. Herman Wolters herinnert zich dat Jan van Onna als goochelaar Lasje in de eerste carnavalsjaren tot groot vermaak van het publiek optrad met “Alfonso, de gedresseerde vlo”. Het etymologisch woordenboek biedt mogelijk een handvat. Las is namelijk ook afgeleid van slap. Een van de verre voorouders heeft misschien om die reden die naam gekregen. Het is opmerkelijk om te zien hoe een scheldnaam van vroeger door een van zijn nazaten is veranderd in een ware geuzennaam, waar de hele familie nu trots op is.
De Kräöt is een andere bijnaam waar een familie mee is opgezadeld. Inderdaad: opgezadeld, want van oorsprong is het waarschijnlijk eveneens een scheldnaam. Het Wörterbuch der Altmärkisch-Plattdeutschen Mundart noemt een Kräöt een scheldwoord voor (vervelende) kinderen en kleine personen. Die uitleg past ook bij de reactie van Dora Kloppenburg-Janssen op een oproep in de facebookpagina Huusses Erfgoed. “Wij zeiden vroeger tegen een klein kereltje: wat ben je toch een kleine kräöt.” Hoewel deze uitleg het meest waarschijnlijk is, bestaat er ook nog een andere optie. Een lid van de eerdere generaties kan door een rode haardos een kroot zijn genoemd, hetgeen in het dialect is omgeturnd in Kräöt.
De laatste naam is die van De Klits. De familie Demon (niet te verwarren met die van de Schipper) aan het Klokkenpad werd zo genoemd. Net als bij Lasje en de Kräöt weet niemand van de huidige generatie waar de naam oorspronkelijk vandaan komt. Kleindochter Annelies Vermeulen vertelt dat opa Herman Demon (getrouwd met Petronella Roelofs), een mandenmaker was die zijn waar op de Arnhemse markt te koop aanbood. Ook in dit geval moet het woordenboek uitkomst brengen. Klits verwijst naar iemand die klein van stuk is. Het alternatief, een onvriendelijke naam voor een vrouw, is minder waarschijnlijk omdat bijnamen in de meeste gevallen de mannelijke familielijn volgen.
Bijnamen in Huissen deel 2 (Mededelingen, jaargang 41, 2016, nr. 5)
Door Joop Brons
Bijnamen (niet te verwarren met scheldnamen) worden nog veel gebruikt in Huissen, maar de herkomst wordt steeds moeilijker te achterhalen. In Mededelingen nr. 5 is aandacht besteed aan De Deftige/Rieke Bakker, de Mop, De Hes, Kaot de Haon, de Schipper, D’n Hes en ’t Vès’. Daarbij stond ook een deel van een gedicht dat veel werd voorgedragen tijdens bruiloften en partijen. Kennelijk bestaan er meer versies van dat rijm, want Koos (‘van Koos van Jan van Piet’) Janssen stuurde naar aanleiding van die publicatie het gedicht, zoals het door aannemer Antoon Janssen is opgesteld. Hij noemt bijvoorbeeld de ‘evertasch’ (evertès – Huissens voor salamander), die in het andere gedicht niet (meer) voorkomt. Enkele coupletten uit zijn inzending:
Het STEKELVARKEN, is ook hier,
De BEER, de UIVER en de STIER,
De PAD, de KIKKERD en de SLAK,
En een die heet de EVERTASCH.
De AAP, de KLOPHENGST en de OS,
Het KEU’ je, het SCHAOP, de BOK en de GEIT,
Zelfs BOKKEN zijn in de meerderheid.
Het STEKELBAARSJE en de SNIP,
Gingen uit rijden met den hit,
De MUS, de KOEKERT en de KNIEN,
Die gingen mee om dat te zien.
De KIP, de VELDHOEN en de KAT,
Die gingen samen eens op stap,
De HOMMEL, de HEN en ook de HAON,
En nog de HUUSPREUT sloten zich aon.
De HAOS in het lopen een hele piet,
Hij klopte echter de HOUTWURM niet,
Al deze namen, ’t is toch stark,
Zij lijken haast een dierenpark.
De speurtocht naar de bijnaam De Gans, de naam die juffrouw Lambertina Hulsman droeg, heeft tot op heden weinig opgeleverd. Een mogelijkheid die is genoemd is haar dribbelende pas. Dat in combinatie met een rij schoolkinderen zou het effect kunnen hebben van moeder de Gans. Daar staat tegenover dat anderen die niets met school of schoolkinderen te maken hadden ook De Gans werden genoemd. Emile Smit herinnert zich in dat verband het volgende: “Mijn oudoom Johan Janssen (getrouwd met Kaotje Kub) kwam eens iets afleveren bij mensen die “De Gans” werden genoemd. Omdat de borrel die hij kreeg aangeboden hem goed smaakte, merkte hij op: “Ja, die is niet voor de ganzen gebrouwen”. Hij hoefde nooit meer terug te komen. Het zoeken naar de herkomst van deze bijnaam blijft doorgaan.
Ook de wegen van De Krääi blijven vooralsnog ondoorgrondelijk. Het is een bijnaam voor de familie Arends, maar niemand van de nazaten weet hoe die naam tot stand is gekomen. Een optie is dat ooit een van de voorouders actief is geweest als aanzegger of ‘doodbidder’. Zo iemand werd in de volksmond een kraai genoemd. Ook het spreekwoord ‘een vliegende kraai vangt altijd wat’ kan een aanknopingspunt zijn. In het Groot Schimpnamenboek van Nederland (auteur Dirk van der Heide) staat nog een derde mogelijkheid. Daarin wordt gemeld dat inwoners van Driel kraaien werden genoemd. Daar staat het volgende versje bij:
Bommel is een dooie stad
Hurwenen is een uilengat.
Driel is een kraaiennest
Rossum is het allerbest.
Ter verduidelijking wordt erbij gezegd dat de Drielenaren hun bijnaam te danken hadden aan het feit dat ze erg vroom waren en in het zwart naar de kerk gingen.
In de categorie Bokken is er wel succes te melden. Cor Jeurissen, de weduwe van Harrie de Bok, vertelde dat de naam is ontstaan in de tijd dat de (over)grootvader van Harrie nog vlees ‘op de koe’ kocht. Bij het bezoek aan de weilanden om het vee te keuren, sprong zijn zoon gedurig over alle sloten die er te vinden waren. Hij springt als een bok, zeiden de omstanders dan. Die Bok werd uiteindelijk slager, net als meer leden uit de familie Jeurissen. Ook Harrie was voorbestemd om een slagerij te beginnen, maar dat is er niet van gekomen. Op zijn dertiende kreeg hij jeugdreuma, waardoor hij gehandicapt raakte.
Bij de Bok hoort een Geit. Ook die bijnaam heeft een voorgeschiedenis, al varieert de ontstaansgeschiedenis lichtelijk. Kinderen van Theo Janssen (Thé de Geit) vertelden dat de bijnaam was ontleend aan een café dat De Geit heette. In Huissen heeft echter geen café met die naam bestaan. Naspeuringen van Cees (de zoon van Theo) Janssen leveren een verklaring op. Er is wel sprake geweest van een kroegje, maar dat was niet meer dan een huiskamercafé op de plaats waar zich nu de ijssalon aan de Langestraat bevindt. Uitbater was Cornelis Wouters, de betovergrootvader van Theo Janssen. Deze man had wit haar en een witte sik. Daar ligt waarschijnlijk de oorsprong van de bijnaam. Wie dus naar de bewuste gelagkamer ging, bezocht Knillus de Geit. Evengoed een opmerkelijk gegeven dat de bijnaam via de vrouwelijke lijn bij de familie Janssen is beland. Dochter Moniek draagt de bijnaam met plezier. “En nog iets. Mijn vader komt uit een gezin van zeven kinderen en hij had ook een gezin met zeven kinderen. De zeven geitjes dus.” Daarmee kan ook het verhaal dat de familie Wouters in een huis woonde dat zo wit was als een geit naar het rijk der fabelen worden verwezen.
De Staole is de laatste bijnaam in deze aflevering. Het is een naam die minder ver in de geschiedenis teruggaat dan de vorige. De oorsprong van de naam ligt bij Evert Berendsen. Hij stond in de goal bij Excelsior, wat later RKHVV werd. Dochter Helma zegt daarover: “Het was een grote, sterke man. Hij kon met één hand de bal uit de goal pakken. Omdat hij zo beresterk was, noemden ze hem De Staole.’ Die naam kreeg nog eens extra aandacht toen zijn zoon Harry in 1977 prins carnaval werd met de naam Harry de Staole. Hij was de enige prins in Huissen die vier jaar op de troon bleef zitten.
Reactie of aanvullingen?