Een fragment uit de slag om 'de Heuvel' (1 oktober 1944)
F. VAN HEMMEN en DRS.J.H.F.ZWEERS (*)
Uit Mededelingen jaargang 7, 1982, nr. 4

In september 1944 barstte hat oorlogsgeweld los in Huissen Het resultaat van een 17 september vanuit Noord-België gestart geallieerd offensief. dat via Grave, Nijmegen en Arnhem gericht was op het Ruhrgebied.
Tal van oorzaken, waaronder de gote veerkracht van Duitse verdediging, leidden er uiteindelijk toe, dat eind september de aanval vastliep in de Over—Betuwe en op de 25ste van die maand zelfs moest stilgelegd (l).
Hoewel het front in die dagen niet ver meer van Huissen verwijderd lag — op 26 september reeds ten noorden van Bemnmel — was het stadje nog een heel eind van de bevrijding verwijderd. Nu de Engelsen waren overgegaan op meer kleinschalig militaire operaties gingen de Duitsers zich koortsachtig bezighouden met het verzamelen van troepen en voertuigen, ondermeer in Huissen en omgeving, voor een grote tegenaanval, bedoeld om de tegenstander uit de Over—Betuwe te dringen.
Met de inmiddels in het oostelijk deel van Huissen liggende eenheden van de 10de SS-Pantser-divisie planden de Duitsers een aanval over de zuidrand van het buurtschapje de Heuvel heen op Vergert, teneinde de 9de Pantser—divisie, die merendeels in het gebied westelijk van Huissen was opgesteld en vooral in de richting Elst zou stoten, te ondersteunen (2).
Al deze Duitse activiteiten gingen niet onopgemerkt voorbij aan het 7de bataljon van het Green-Howard-regiment, dat, onderdeel uitmakend van 50ste Northumbrian-infanteriedivisie, zich vanaf 26 september op de Heuvel en omgeving bevond. Op de avond van diezelfde hadden de "C"- en "D"- compagnieën van het bataljon posities ingenomen in enkele boomgaarden ongeveer 400 meter in nw—(bedoeld: no?) richting, van waaruit gepatrouilleerd werd naar de zich ter hoogte van de Linge verschanste Duitse troepen.
Op 28 september kregen de Engelse eenheden een waarschuwing, dat de tegenstander zich gereed maakte voor een grote tegenaanval en op die dag was het ook, dat de linie van Green Howards werd ingekort. doordat de "C"- en "D"-compagnieën werden terggenomen op de buitenrand van de Heuvel , al waar tevens de "B"- en "A"-compagnieën waren gelegerd.
Van tijd tot tijd stuurde met name de "B"—compagnie patrouilles naar de verlaten voorwaartse posities van de "D"—compagnie (die nu dus tegen de Heuvel aan lag) om de Duitse troepenbewegingen langs en ten noorden van de Linge te observeren (3).
Na enige dagon van grote spanning begon op 1 oktober (daags vóór het bombardement op het stadje Huissen) 's morgens in alle vroegte en in een mist de Duitse aanval met een inleidende beschieting van de Engelse linies.
De aanval duurde slechts enkele dagen en mislukte na verloop van tijd geheel, waarop de zuidelijk van de Linge gelegen Duitse frontlinie Op 4 oktober 's nachts werd teruggeromen ten noorden van het riviertje. Gedurende de dagen van 1 tot en met 4 oktorber vonden dramatische gevechten plaats om het bezit van de Heuvel, waarbij de Duitsers, wie door de hoge grondwaterstanrd een ingraven haast onmogelijk werd gemaakt, termidden van het vlakke land geheel waren overgeleverd aan het genadeloze vuur van de Engelsen en daardoor zware verliezen leden (4).
Een goed beeld van de strijd om de Heuvel biedt het gevechtsverslag van majoor J.Hunter (5), commandant van de bovengenoemde "B"-compagnie van de Green Howards. Het was zijn eenheid, die op 1 oktober één van de zwaarste klappen van de tegenstander uitgedeeld kreeg.
Ais aanzet voor nog verdere publikaties over de slag om de Heuvel wordt hierna het goed voor zich sprekende verhaal van majoor J.Hunter over het gebeuren op 1 oktober weergegeven in de Nederlandse vertaling.
In de vertaling zijn, waar nodig. tussen haakjes verduidelijkingen aangebracht en de persoonsnamen zoveel mogelijk van voorletters voorzien.
NOTEN:
l) F. van Hemmen, Huissen in de periode september—oktober '44, Een overzicht van de militaire ontwikkelingen in Huissen en omgeving met als uitgangspunt het werk van L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 1Oa; Het laatste jaar 1 : eerste helft; in: Mededelingen HKH, jrg. 6 (1981) Nr. 4/5 p. 166-169.
2) Idem,. p. 170, 173, 177.
3) W.A.T.Synge, The Story 0f Green Howards, 1939-1945, Richmond Yorkshire, 1952, p. 350, 351, 353; E.W. Clay, The Path of the 50th (Northumbrian) Division in Second World War, 1939— 1945, Aldershot, 1950, p. 301.
4) H. Harme! , Die 10. SS-Panzer-Division "Frundsberg" Im Einsatz vom Juni bis November 1944, z.p., 1954, p. 106—113, Militärgeschichtliches Forschungsamt, M.S. P—163.
5) J.Hunter Report on "B" Coy's Action on October 1e 1944, Heuvel F.M. 738694, Record Office, WO 171/1303.

Rapport over de actie van de "B"-compagnie op 1 oktober 1944. Heuvel FM 738694.
Op 20 september 1944 om ongeveer 22.00 uur werd een groete vijandelijke tank- en troepenbeweging gehoord ten noorden van het kanaal (de Linge). Ik begaf mij naar de staande patrouille in de boomgaard ten noorden van onze posities (zie kaartje 1) en kroop voorwaarts naar de voormalige posities van de "D"-compagnie (zie nr. 2), waar bleek, dat de (vijandelijke) beweging aanzienlijk ver weg plaats had de aan de overzijde van het kanaal.
Op 1 Oktober 1944 Om 00.30 rapporteerde de commandant van de staande patrouille, dat hij naar dezelfde positie was geweest en dat alles veilig was. Om 04.00 uur ging de staande patrouille opnieuw naar de voormalige posities van de "D"-compagnie, maar ontdekte daar niets bijzonders.
Om 04.55 ontving ik van de adjudant een telefonisch bericht om gereed te zijn voor actie. De compagnie werd onmiddellijk gewaarschuwd slechts 10 minuten voordat korporaal A.J.Williamson en 3 mannen van het 11de peloton vertrokken waren om posities in te nemen in het achterste gedeelte van de boomrgaard teneinde de nachtelijke staande patrouille af te !ossen. Deze aflossing werd voltooid maar er is geen spoor gevonden van korporaal Williamson en zijn groep,die later door de vijand moeten zijn overlopen.
Om 05.15 begon de vijand met de aanval. Het was een donkere mistige ochtend en alles was in het voordeel van de aarvallers. Groepen vijandelijke Spandauteams (machinegeweerploegen) en infanteristen verschenen in de mist op ongeveer 50 meter van de voorste posities van de compagnie.
Onze bren-machinegeweren openden het vuur en moeten zware verliezen hebben veroorzaakt bij de vijand, maar zij bleven komen in kleine groepen Om ongeveer 05.30 uur verscheen kapitein Thorne, een artilleriewaarnemer van de Guards Armoured-divisie (deze stond in contact met de Engelse artillerie) in zijn tank. Aangezien hij niet bij zijn normale observatiepost vóór het peloton aan mijn linker hand kon komen, vroeg ik hem of hij ons ondersteuning wilde geven met zijn tank.
Hij ging onmiddellijk akkoord en terwijl hij zijn tank op de weg op gelijke hoogte bracht met het hoofdkwartier van de compagnie, begon hij de boomgaard vóór hem en het open terrein aan de linker kant te bestoken met zijn lichte automatische wapens, op hetzelfde moment de boomgaard onder zwaar artillerievuur leggend.
Op dat tijdstip was de vijand door het terrein aan de rechter hand, dat van het rechter vooruitgeschoven 10de peloton, heengedrongen, waarbij de commandant, korporaal J. Dykes, werd gedood en (tijdelijk) korporaal J.Brett werd gewond.
Compagnie sergeant-majoor·D.Pattersond die de gehele dag door met de grootste moed handelde, organiseerde de verdediging van het hoofdkwartier van de compagnie, dat was gevestigd in de uitgebrande boerderij op de Heuvel (zie op kaart: nr.3) en nam drie manschappen van de vijand (die op het punt stonden de positie te bestormen) voor
zijnrekening.

Hij werd op bekwame wijze bijgestaan door soldaat F. Prior. Om 06.45 uur was de infanterieaanval afgeslagen, maar we ontvingen een bericht van het hoofdkwartier van het bataljon, volgens hetwelk de "D" compagnie tanks had waargenomen, die in onze richting door de boomgaard (zie op kaartje: nr.1) oprukten. Hierop vroeg ik or verdedigingsvuur 28 en 32 (waarschijnlijk nummers van een bepaald soort munitie) op de voorste rand van de boomgaard en de artilleriewaarnemer (Thorne) leidde al het vuur van zijn regiment op hen (de tanks). Ongeveer vijf minuten later verscheen de eerste vijandelijke tank, een "Tîger", aan de voorkant van de boomgaard. Op dat tijdstip lagen al onze posities onder zwaar vijandelijk artillerie- en mortiervuur, dat met korte tussenpozen werkte. De eerste tank werd gevolgd door drie andere "Tiger"-tanks en een paar "Ferdinand"-gemechaniseerde kanonnen (zie afbeelding op de vorige pagina), die zich opstelden aan de voorkant van de boomgaard en begonnen te vuren op het terrein van de boerderij.

Deze foto is ontleend aan: Norbert A. de Groot, Als sterren van de hemel - De oorlog in het Rijk van Nijmegen 1944, Bussum 19782, p. 213, onderschrift; ''Een Duitse Tiger II-tank, een zgn. 'Königstiger',ligt met zijn gewicht van 68.000 kg machteloos in een sloot langs de veldweg tussen de Linge-wetering en het buurtschap Heuvel, twee kilometer ten noorden van Bemmel. De kolos werd door mannen van de Able-compagnie, 508ste regiment, met Gammongranaten gestopt en buiten gevecht gesteld. Op de koepel kapitein Rex Combs". Volgens de tekst op p. 212 zou een en ander rond medio oktober 1944 hebben plaatsgehad. Het is echter de vraag of het hier niet de in de sloot overhellende "Tiger" uit het verslag van majoor Hunter betreft. Veel materiaal was rond midden oktober al teruggenomen uit het Duitse verdedigingsfront zuidelijk van Huissen. Bovendien zegt Harmel zelf (zie noot 4) op p. 116, dat er in deze tijd enkel nog stoot- en verkenningstroepactiviteiten plaatsvonden vanuit Huissen. De foto is overigens vermoedelijk, blijkens het gebladerte van de bomen, in de zomer van 1945 gemaakt.

Gedurende de ochtend werden kleine groepen vijandelijke infanterie gezien in het open terrein aan de linkerkant, die door de sloten doordrongen tot de linkerflank waar de "D"-compagnie gelegen was. Wanneer mogelijk vroeg ik om ons eigen artillerie- en mortiervuur op deze vijand en dit accurate vuur moet hem enige verliezen hebben opgeleverd.
Om ongeveer 10.30 uur begonnen de vijandelijke tanks op te rukken en een "Tiger"-tank kwam naar voren in het open terrein aan de linkerkant van de HEUVEL FM. Toen deze binnen 70 meter van de posities van het 11de peloton kwam, opende soldaat Eamandson piat-schutter (piat : een licht anti-tankwapen), het vuur en slaagde erin de tank te stoppen, nadat hij ongeveer vijf granaten had afgevuurd. Een Duitser kwam eruit en terwijl hij met zijn hand zwaaide, riep hij in gebroken Engels: "Jullie winnen deze keer" en maakte zich zo snel mogelijk uit de voeten" Een ander kwam eruit en begon te schieten vanaf de (tank)toren, doch daar werd gauw mee afgerekend. Dit leek de tanks ervan te weerhouden verder te komen en gedurende de rest van de dag bleven zij in de volgende posities. "Tiger" op 738694 (zie op kaartje: nr. 4), Tiger op 738696 langs de weg (zie nr.5), "Tiger" op 738696 en 738697 (zie nr.6). Gemechaniseerde kanonnen ("Ferdinards") aan de rand van de boomgaard 739696 (zie nr.7).
De gehele dag door leverden onze kanonniers groots werk bij het beschieten van de boomgaard en het afgeven van vuur, wanneer ik daarom vroeg, op kleine infanteriegroepen, die wij op de linkerflank konden zien, Om ongeveer 18.00 uur begonnen de tanks op te trekken en maakten een aanvang met de berging van de voorste tank en een tweede, die uitgeschakeld maar niet opgeblazen was.
!k vrogg om een artilleriebeschieting op de boomgaard toen deze 2 tanks werden geborgen en op hetzelfde moment doken er twee "Typhoons (jachtbommenwerpers) omlaag". We zochten gedurende deze tijd (van de luchtaanval) dekking in de kelder en zagen, naar buiten kijkend toen het allemaal weer voorbij was, een grote wolk zwarte rook en een vuurzee uit het midden van de boomgaard omhoog komen,
De tank, die op de weg had gestaan op 738696, raakte één van de MK IV-mijnen bij het in beweging komen en helde over in de sloot (zie de foto op p.119). Om ongeveer 18.30 uur legden de kanonniers een enorm spervuur juist voorbij onze linie en geheel om ons heen.Dit duurde ongeveer twee uur en moet zware vijandelijke verliezen veroorzaakt hebben in het gebied van de boomgaard. Van 20.30 uur totdat we opdracht kregen terug te trekken om 22.00 uur, leek alles tamelijk rustig aan het front en we waren in staat aan de voorkant van de boerderij (op de Heuvel) te lopen en wat van de uitrusting te verzamelen. We telden twaalf dode vijanden voor onze posities binnen een straal van 150 meter van het hoofdkwartier van de compagnie. Zo eindigde een buitengewoon verschrikkelijke dag maar de Duitsers waren niet doorgebroken, In het begin bedroeg de sterkte van de compagnie 60 man Totaal aantal verliezen 2 doden, 4 gewonden, 10 vermisten.

(*) Met vriendel ijke dank wegens medewerking en adviezen aan: Mevr. Yvonœ van Hemmen—Simonis (vertaling) en de heren majoor W.J. M. Duyts te Huissen, G. de Hartog te Zetten en D. Viergevor te Zetten.